Peygamber devesi (mantis) denince akla ilk gelen şey, dişinin erkeği yemesi. Ancak bu korkunç görünen davranışın ardında şaşırtıcı bir bilimsel mantık var. Peki dişi peygamber devesi gerçekten her zaman eşini yer mi? Ve bunun nedeni ne?

Gerçek Ne Kadar Yaygın?

İşin ilginç tarafı, cinsel yamyamlık düşündüğümüz kadar yaygın değil. Doğada yapılan araştırmalar şunu gösteriyor:

• Laboratuvar ortamında yamyamlık oranı %40-50 civarında
• Doğal yaşamda ise sadece %13-28 oranında gerçekleşiyor

Peki fark neden bu kadar büyük? Laboratuvardaki küçük kafesler ve sınırlı alan, dişileri daha agresif yapıyor. Doğada erkek mantis dikkatli yaklaşıp kaçma şansı bulabiliyor.

Neden Böyle Bir Davranış Evrimleşti?

2016'da Proceedings of the Royal Society B dergisinde yayınlanan çığır açıcı bir araştırma, bu sorunun yanıtını radyoaktif izotoplar kullanarak buldu.

Bilimsel Bulgular:

Protein ve amino asit transferi:

Araştırmacılar erkek mantislere radyoaktif işaretli cırcır böcekleri yedirdi. Sonra dişilerle çiftleştirdi. Yarısında yamyamlığa izin verildi, yarısında verilmedi.

Sonuçlar inanılmazdı:

• Erkeğini yiyen dişiler, amino asitlerin %89'unu aldı
• Yemeyen dişiler sadece %25'ini aldı
• Yamyam dişilerin yumurtalarında 2 kat daha fazla erkekten gelen besin bulundu
• Partnerini yiyen dişiler daha fazla yumurta üretti

Başka bir ifadeyle, erkek mantis sadece sperm bağışlamıyor - vücudunu da yavrular için besin kaynağı olarak sunuyor.

Dişinin beslenmesi:

Çiftleşme döneminde dişinin beslenme ihtiyacının yaklaşık %63'ü erkeğin vücudundan karşılanıyor. Özellikle sonbaharda yiyecek azaldığında bu kritik bir kaynak.

Kafa Koparılınca Ne Oluyor?

İşte en ilginç kısım: Kafası koparılan erkek mantis aslında çiftleşmeye daha iyi devam ediyor!

Sinir sistemi açıklaması:

Peygamber develerinin iki sinir merkezi var:

1. Baştaki beyin: Normal zamanlarda vücudu kontrol eder ve inhibisyon (kısıtlama) yapar
2. Karındaki ganglion: Çiftleşme hareketlerini kontrol eder

Dişi erkeğin kafasını ısırıp yediğinde:

• Baştaki inhibisyon ortadan kalkıyor
• Karındaki ganglion tam güçle çalışıyor
• Erkek çok daha yoğun çiftleşme hareketleri yapıyor
• Daha fazla sperm aktarılıyor

Yani dişi sadece yemek yemiyor - aynı zamanda döllenme şansını da artırıyor.

Erkekler Bunu Biliyor mu?

Evet! Son araştırmalar erkek mantislerin oldukça stratejik davrandığını gösteriyor.

Erkekler risk değerlendirmesi yapıyor:

• Aç görünen dişilere daha yavaş yaklaşıyor
• Daha fazla mesafeden çiftleşmeye çalışıyor
• Kur dansını daha yoğun yapıyor
• Doğrudan göz temasından kaçınıyor

Ayrıca erkekler tokluk durumunu da anlayabiliyor. Taze yemek yemiş dişilerin yanında hayatta kalma şansı çok daha yüksek.

Her Seferinde Ölüm Yok

Erkek mantis şansını artırmak için bazı taktikler kullanıyor:

Hayatta kalma stratejileri:

• Dişinin arkasından yaklaşmak
• Çiftleşme öncesi dikkatli kur yapmak
• Dişi meşgulken yaklaşmak
• Çiftleşme sonrası hızlı kaçmak

Başarılı erkekler çiftleştikten sonra kaçıp başka dişilerle de çiftleşme şansı bulabiliyor. Ama başarısız olanlar genlerini aktarırken hayatlarını kaybediyor.

Evrimsel Açıdan Mantıklı mı?

Evet, hem dişi hem erkek için avantaj var:

Dişi için:

• Yüksek kaliteli protein kaynağı
• Daha fazla ve sağlıklı yumurta
• Çiftleşme sırasında daha fazla sperm

Erkek için:

• Genlerini kesinlikle aktarıyor
• Kendi vücudu yavrularını besliyor
• Evrimsel başarı sağlanıyor

Erkek için ölümcül görünse de, eğer zaten başka çiftleşme şansı yoksa, tüm kaynakları tek seferde aktarmak mantıklı bir strateji.

Bütün Türlerde Görülüyor mu?

Hayır. Yaklaşık 2400 peygamber devesi türü var ve yamyamlık oranları türden türe çok farklılık gösteriyor. Bazı türlerde neredeyse hiç görülmezken, bazılarında çok yaygın.

Yamyamlık genellikle şu koşullarda artıyor:

• Dişi çok aç
• Çevrede yiyecek az
• Erkek zayıf veya yaşlı
• Çiftleşme sezonu sonbaharda

Sıkça Sorulan Sorular

S1: Dişi mantis her zaman erkeği yer mi?

C1: Hayır, bu yaygın bir yanılgı. Doğal ortamda sadece %13-28 oranında gerçekleşiyor. Laboratuvar ortamında oran %40-50'ye çıkıyor çünkü sınırlı alan erkeklerin kaçmasını zorlaştırıyor. Erkek mantis dikkatli yaklaşır, dişinin tokluk durumunu değerlendirir ve çoğu zaman başarıyla çiftleşip kaçabilir.

S2: Erkek kafası yenince neden çiftleşmeye devam ediyor?

C2: Peygamber develerinin iki ayrı sinir merkezi var. Baştaki beyin inhibisyon yaparken, karındaki ganglion çiftleşme hareketlerini kontrol eder. Kafa yendiğinde inhibisyon ortadan kalkar ve karındaki ganglion tam güçle çalışarak daha yoğun çiftleşme sağlar. Bu aslında dişinin daha fazla sperm almasını garanti eder.

S3: Bu davranış dişiye ne gibi faydalar sağlıyor?

C3: Bilimsel araştırmalar şunu göstermiş: Erkeğini yiyen dişiler, amino asitlerin %89'unu alırken yemeyenler sadece %25'ini alabiliyor. Yamyam dişilerin yumurtalarında 2 kat daha fazla erkekten gelen besin bulunuyor ve daha fazla yumurta üretiyorlar. Ayrıca dişinin çiftleşme dönemindeki beslenme ihtiyacının %63'ü erkeğin vücudundan karşılanıyor.

S4: Erkek mantisler bu riski biliyor mu?

C4: Evet, son araştırmalar erkeklerin oldukça stratejik davrandığını gösteriyor. Aç görünen dişilere daha yavaş yaklaşıyor, daha fazla mesafeden çiftleşmeye çalışıyor ve yoğun kur dansı yapıyorlar. Taze yemek yemiş, tok dişilere ise daha cesur yaklaşabiliyorlar. Erkekler ayrıca dişinin arkasından yaklaşmayı ve çiftleşme sonrası hızlı kaçmayı tercih ediyor.

S5: Erkek için bu fedakarlık neden evrimsel olarak mantıklı?

C5: Eğer erkek başka çiftleşme şansı bulamayacaksa, tüm kaynaklarını tek seferde aktarmak evrimsel olarak akıllıca. Vücudunu yavruları beslemek için kullanarak, kendi genlerinin daha fazla ve daha sağlıklı yavrulara aktarılmasını garanti ediyor. Başarılı erkekler kaçıp başka dişilerle çiftleşebilirken, başarısızlar en azından bir nesil aktarmayı garantiliyor.

S6: Laboratuvarda neden daha fazla yamyamlık görülüyor?

C6: Laboratuvar ortamındaki küçük kafesler ve sınırlı alan erkeklerin kaçmasını neredeyse imkansız hale getiriyor. Doğada erkek dişiyi uzaktan gözlemleyebilir, dikkatli yaklaşabilir ve tehlike anında kaçabilir. Ayrıca doğada erkekler dişinin tokluk durumunu daha iyi değerlendirebiliyor ve risk yüksekse başka dişi aramayı tercih edebiliyor.

S7: Tüm peygamber devesi türlerinde yamyamlık var mı?

C7: Hayır, yaklaşık 2400 peygamber devesi türü var ve yamyamlık oranları türden türe çok farklılık gösteriyor. Bazı türlerde neredeyse hiç görülmezken, bazılarında oldukça yaygın. Yamyamlık oranı türün yaşam koşullarına, besin bolluğuna, vücut büyüklüğü farklılıklarına ve evrimsel geçmişine bağlı olarak değişiyor.

S8: Yamyamlık ne zaman daha fazla görülüyor?

C8: Yamyamlık genellikle şu koşullarda artıyor: Dişi uzun süredir yemek yememiş ve çok açsa, çevrede besin kaynakları azsa (özellikle sonbahar aylarında), erkek zayıf veya yaşlıysa, çiftleşme mevsimi sonbaharda gerçekleşiyorsa. Ayrıca laboratuvar gibi sınırlı alanlarda veya erkeğin kaçış şansı olmadığı durumlarda yamyamlık oranı doğal ortama göre çok daha yüksek oluyor.